شپش سر (pediculosis capitis) 

شپش، انگل آلوده کننده انسانی است که تنها میزبان آن انسان بوده و این انگل منحصرا از خون انسان تغذیه میکند. سه فرم مختلف انگل در انسان دیده میشود: شپش سر، شپش بدن، شپش عانه (شرمگاهی)، که از بین اینها شپش سر شایعترین شکل بیماری می باشد. 

اندازه شپش در حدود 2 تا 3 میلیمتر است و تخمهای شپش که به آن رشک (nit) میگویند کمتر از یک میلیمتر ضخامت دارند. 

موهای بلند و نرم برای حرکت شپش مناسب تر هستند و در افرادیکه موهای مجعد و فر دارند و یا از روغنهای مخصوص چرب کردن استفاده میکنند شانس درگیری پایینتر است. شپش سر میتواند روی بدن دیده شود ولی دو فرم دیگر نمی توانند روی موهای سر درگیری ایجاد نمایند.

برخلاف شپش های بدن و عانه که عموما در افراد بی خانمان، زندانی ها و افراد با سطح اجتماعی بد ایجاد میشود، شپش سر در تمامی افراد و با هر نوع شرایط زندگی ایجاد میشود و ابتلا به شپش سر ارتباط بیشتری با افزایش جمعیت مناطق درگیر دارد و دخترها مستعد ترین گروه سنی دچار درگیری هستند.

زنده ماندن شپش وابسته به خونخواری است و در صورتیکه از بدن انسان جدا شود، در محیط های خشک ظرف 3 روز و در محیط های مرطوب ظرف حداکثر 5 تا 7 روز از بین میرود ولی تخم شپش به تغییرات محیطی مقاومتر است و دور از بدن می تواند تا بیشتر از یکماه زنده بماند.

بعد از متصل شدن شپش به موهای سر، سیکل زندگی انگل شروع میشود و بعد از بالغ شدن و جفت گیری هر شپش ماده میانگین روزانه 3 تا 4  تخم می گذارد که طی یک هفته انگل ها از تخم در می آیند.

چون برای تکامل انگل در داخل تخمها به حرارتی در حدود 32 درجه سانتیگراد نیاز است، در صورت جداشدن تخم و سرد بودن محیط تخمها بالغ نمیشوند. تخمها با یک ماده کیتینی (شبه سیمانی) به موها متصل میشوند و تخمهای حاوی انگل قهوه ای رنگ بوده و بعد از یکهفته که انگل خارج شد، سفید رنگ دیده میشوند ولی همچنان به موها متصل باقی خواهند ماند و وجود رشک خصوصا اگر با فاصله ای دورتر از پنج سانتیمتر از پوست سر باشد دلیل بر شپش فعال سر نمی باشد.

علامت اصلی شپش  خارش است که در زمان خونخواری به حداکثر میزان خود می رسد و معمولا طی چند هفته از درگیری فرد مبتلا اطرافیان بیمار نیز دچار علائم میشوند و گاهی بیمار و اطرافیانش شپش هایی را که در حال حرکت روی سر هستند را می بینند.

 بیشترین نواحی درگیر در سر پشت سر و بالای گوشها میباشند و بعلت خاراندن پوست، آثاری از زخمهای سطحی روی پوست گردن و سر و پشت گوشها و گاهی عفونتهای پوست مثل زرده زخم و بزرگی و تورم غدد لنفاوی گردن را میتوان مشاهده نمود. درگیری روی مژه ها، ابروها و نواحی ریش و سبیل هم مشاهده میشود.

درمان شپش:

در طی دو سال اخیر مشکلات زیادی در درمان شپش ایجاد شده است و بواسطه مقاوم شدن گونه های مختلف شپش به درمانهای قدیمی (همانند درمان با بنزیل بنزوآت، گامابنزن و پرمترین)، آمار افراد مبتلا بصورت چشمگیر بالا رفته است.

مشتقات پیرتروییدی (pyretroid) و دایمتیکون بصورت موضعی، ایورمکتین و کوتریموکسازول خوراکی بعنوان اصلیترین روشهای درمانی استفاده میشوند. درمان در دو نوبت به فاصله یکهفته انجام میشود.

درمان اعضای خانواده فرد مبتلا لازم بوده و وسایلی که با موهای بیماران تماس داشته (شانه و برس، لباسها، رویه ملحفه و متکا) بمدت سه روز در یک کیسه دربسته قرار داده و بعد شسته شوند. قالی، موکت و مبلمان ها بایستی جاروی واکیوم دار شوند.

بعد از بهبود بیماری برای خارج کردن تخمهای خالی متصل به موها میتوان از آغشته کردن مقادیر کمی سرکه و بعد از حدود بیست دقیقه، برس کردن موها استفاده نمود. در موارد مقاوم درمانی موها بایستی تراشیده شوند.

منبع: دکتر مرتضی حیدری متخصص پوست، مو و زیبایی