قارچ کچلی سر (Tinea capitis)  

کچلی سر بعلت عفونت با قارچهای درماتوفیت میباشد که تمایل به درگیری پوست سر و موها را دارد و بطور شایع در اطفال مشاهده میشود و در بالغین کمتر رخ میدهد. گاهی توسط نوع خاصی از قارچها به نام تریکوفیتون تونسورانس نیز در بزرگسالان ایجاد کچلی سر میکند. البته در بزرگسالان مبتلا به ایدز نیز بیماری شایع میباشد. گونه های درماتوفیتی تریکوفیتون و میکروسپوروم موجب قارچ کچلی سر میشوند.

انتقال بیماری از طریق پوست فرد آلوده و یا از طریق تماس با وسایل آلوده به قارچ و یا از طریق تماس با حیوانات آلوده میباشد. نماهای متفاوت درگیری قارچ سر به نوع قارچ، مقاومت میزبان و میزان پاسخ بدن به قارچ مهاجم بستگی دارد.

گونه های انسان دوست قارچ، التهاب کمی روی پوست سر ایجاد میکنند ولی گونه های حیوان دوست و خاک دوست موجب التهاب شدیدتر میشوند. بیماری بسته به نوع تهاجم قارچ به ساقه مو به ۴ نمای متفاوت بالینی تقسیم میشود:

１) نوع اکتوتریکس:

در این فرم درگیری که بطور عمده با گونه های میکروسپوروم و تریکوفیتون وروکوزوم ایجاد میشود، قارچها و اسپورهایشان به قسمت خارجی ساقه مو امتداد می یابند. ضایعات در این فرم از بیماری,  بصورت درگیری سر با موهای شکسته و کم پشت ظاهر میشود که پوسته فراوان و حاشیه مشخص داشته و در عین حال التهاب کمی دارند. در درگیری با گونه های میکروسپوروم با لامپ وود فلورسانس سبز رنگ دیده میشود.

 2) نوع اندوتریکس:

درگیری بطور عمده با گونه های تریکوفیتون مشاهده میشود و ساقه مو با قارچ و اسپورهایش پر شده است ولی درگیری به بیرون ساقه امتداد پیدا نمیکند. مشخصه این فرم، حضور نقاط سیاه رنگ بر روی سر میباشد (و در واقع ساقه موی ملتهب و شکسته شده بدنبال قارچ سر است). نواحی کم مو با حداقل پوسته ریزی این فرم قارچ سر را مشابه بیماریهایی مثل درماتیت سبورئیک و گاهی شبیه بیماری لوپوس سر میکند. ۲ تا ۳ درصد افراد در این فرم کچلی سر، مبتلا به کچلی ناخن یا پوست صورت هم میشوند. لامپ وود کمکی به تشخیص در این فرم از بیماری نمیکند.

 3) کریون:

حداکثر التهاب در این فرم دیده میشود. علائمی مثل ترشحات چرکی، از بین رفتن ریشه های مو و دلمه های کلفت روی پوست سرمشاهده میشود. بیشتر قارچهای منتقله از حیوانات، علت این فرم کچلی سر میباشد. این فرم از بیماری منجر به آتروفی پوست سر و ایجاد اسکار میشود.

 ۴) فاووس:

این فرم بعلت گونه خاص ازقارچ کچلی بنام تریکوفیتون شون لاینئی ایجاد میشود و ساقه مو را بصورت لانه زنبوری درگیر میکند. دراین فرم منحصر به فرد که در بعضی مناطق دنیا دیده میشود، دلمه های کلفت زرد رنگ بر روی سر میچسبند (اسکاچولا). در صورت عدم درمان و طول کشیدن بیماری، ریزش موی دائمی همراه با آتروفی ایجاد میشود.  گاهی با لامپ وود میتوانیم فلورسانس سبز تیره ببینیم.

 علائم بالینی:

کچلی سر در سنین کودکی شایعتر بوده و در پسران بیشتر از دختران دیده میشود .بیماری میتواند بدون علامت بوده یه همراه با خارش خفیف سر باشد و گاهی تورم و التهاب پوست سر (قرمزی) همراه با پوسته ریزی دیده میشود. مناطق کم پشت مو و گاهی طاسی در سر دیده میشود و موهای منطقه درگیر معمولا شکننده است. اشکال مختلفی از بیماری میتواند مشاهده شود:

- ‌پوسته‌های خشک روی سرکه شبیه به شوره‌ سر میباشد و همراه با مناطقی از ریزش مو است که حالت موخوره دارند.

- نقاط  سیاه روی پوست سر (Black dots)

- مناطقی از پوست سر که فاقد مو هستند.

- کریون: تشکیل ضایعات پوستی بسیار ملتهب روی سر که چرکی می‌باشند.

- فاووس: پوسته‌های زرد رنگ  و چسبنده روی سر

- کچلی سر می‌تواند باعث تورم غدد لنفاوی در پشت گردن شود.

- در صورتی که کچلی قارچی به شکل کریون و فاووس باشد و برای درمان آن اقدام نشود، می‌تواند موجب تشکیل جای زخم روی پوست شود و در این نواحی دیگر مو رویش نخواهد کرد و در نتیجه برخی از نواحی سر دچار طاسی دائمی ‌می‌شود.

- کچلی سر خصوصا بلافاصله بعد از شروع درمان با داروی ضدقارچ می‌تواند موجب بروز واکنش پوستی حاد شود.

 تشخیص:

روشهای تشخیص شامل:

-  بررسی موهای آلوده با لامپ وود

-  بررسی میکروسکوپی موهای آلوده

 - کشت قارچ

برای تشخیص، موهای ناحیه کچلی را به همراه مقداری از پوسته ها برداشته و به صورت ورقه نازکی بر روی لام شیشه ای می گذاریم و در زیر میکروسکوپ مشاهده می کنیم. با بررسی نحوه قرار گرفتن اسپورها نسبت به موها (درون ساقه مو یا بیرون ساقه مو)، نوع کچلی تشخیص داده می شود. البته تشخیص دقیق نوع قارچ پس از کشت نمونه در محیط کشت اختصاصی حاصل می شود و معمولا نتیجه کشت بعد از 3-4 هفته مشخص می شود.

 درمان:

درمان با داروهای خوراکی ضد قارچ ضروری است و درمان های موضعی مانند کرم و لوسیون های ضد قارچ تنها از ریزش اسپورها و انتشار بیماری جلوگیری می کنند، لذا درمان موضعی به تنهایی موثر نیست و فقط بعنوان مکمل درمان خوراکی به کار می رود. 

درمان خوراکی با داروی گریزئوفولوین، بهترین درمان کچلی سر محسوب میشود.

 از جایگزینهای دارویی خوراکی دیگر مثل تربینافین یا ایتراکونازول نیز میتوان استفاده کرد.

منبع : دکتر آرش معبودی متخصص پوست، مو و زیبایی