بیماری دست، پا و دهان (Hand, foot and mouth disease)

بیماری دست و پا و دهان، یک سندرم ویروسی شایع و کوتاه مدت است که با تب و بی حالی خفیف شروع می شود و موجب ایجاد ضایعات تاولی روی دست، پا و مخاط دهان می گردد. بطور عمده در کودکان 2 تا 10 ساله رخ می دهد ولی در بالغین هم دیده می شود. افراد پیر و افراد دچار ضعف ایمنی بیماری شدیدتری را تجربه خواهند کرد. از میان ویروس های عامل ایجاد بیماری، کوکساکی ویروس A16 به عنوان شایع ترین عامل مطرح می باشد که گاهی حتی موجب ایجاد همه گیری (اپیدمی) این بیماری می شود.

سایر ویروس های ایجاد کننده بیماری شامل: انترو ویروس 71، کوکساکی ویروس A5، A7، A9 و A10 و کوکساکی ویروس B2، B5 و بعضی اکو ویروس ها می باشند. بیماری بسیار مسری بوده و از طریق تماس با پوست بیماران و تماس با ترشحات تنفسی و دهانی و گاهی از طریق تماس با مدفوع افراد مبتلا منتقل می شود. بیماری در اواخر تابستان و اوایل پاییز بیشتر رخ می دهد.

بیماری دست و پا و دهان دوره کمون (نهفتگی) 5 تا 7 روزه دارد و طول دوره بیماری 7 تا 10 روز می باشد که با تب درجه پائین، بیحالی، سردرد، گلودرد و ضایعات دهانی شروع می شود. در 90 درصد موارد ضایعات دهانی در این بیماری موجود است و شامل تاول های کوچک (وزیکول) 4 تا 8 میلی متری می باشد که روی مخاط دیواره داخلی دهان، زبان، حلق، کام، لثه و لب ایجاد می شود که سریع زخمی می شود و یک هاله قرمز رنگ در اطرافش بجا می گذارد. گرفتاری دهانی دردناک است و در بچه ها درد دهانی شدت کمتری نسبت به بزرگسالان دارد.

ضایعات دست و پا به صورت ضایعات مسطح و برجسته کوچک (ماکولوپاپولر)، چرکی و یا تاولی می باشد. در ابتدای شروع بیماری، ضایعات پوستی بصورت مناطق مسطح صورتی رنگ دیده میشوند و به تدریج به شکل تاول های کوچک بیضی شکل و رنگ خاکستری و آبی رنگ به اندازه 3 تا 7 میلی متری مشاهده می شوند و نهایتا طی یک هفته پوسته ریزی نموده و بدون ایجاد اسکار بهبود می یابند. ضایعات بطور عمده در انگشتان دست و پا و در سطح پشتی دست و پا دیده می شود ولی کف دست و پا هم درگیر می شوند. ضایعات در دست شایع تر از پا می باشد و ضایعات دست و پا معمولا دردناک هستند.

ضایعات همچنین در باسن بخصوص در کودکان که پوشک می پوشند نیز دیده می شود ولی ضایعات در ناحیه باسن معمولا تاولی نمی شوند. به ندرت فرم های غیر معمول بیماری مانند بیماری منتشر پوستی و درگیری در قلب، دستگاه گوارش، ریه یا مغز رخ می دهد. گزارش سقط جنین در ابتلا به بیماری در سه ماهه اول بارداری وجود دارد. ضایعات پوستی این بیماری ممکن است اگزمای از قبل موجود در بیماران را بدتر نماید و حتی وزیکول های منتشر در این بیماری می تواند نمای ضایعات کاپوزی واریسلی فرم در بیماران اگزمای سرشتی را تقلید نماید.

تشخیص:

تشخیص از روی علائم بالینی است ولی در صورت لزوم، یافته های آزمایشگاهی کمک کننده می باشند. شناسایی عامل ایجاد بیماری با PCR از ترشحات حلق، وزیکول های پوستی و یا مدفوع امکان پذیر می باشد و مهم است که عامل بیماری شناسایی شود چون بعضی از انواع ویروس ها، بیماری شدیدتری را ایجاد می کنند و عوارض بیشتری دارند مثلا نوعی که توسط انترو ویروس 71 ایجاد می شود از نوعی که با کوکساکی A16 ایجاد می شود بیماری شدید تر است و احتمال ایجاد عوارض بالاتری مانند درگیری قلبی- ریوی، نوروژنیک، خونریزی ریوی، شوک و مرگ ناگهانی بواسطه انسفالومیلیت ساقه مغز وجود دارد.

تفاوت این بیماری با هرپانژین استرپتوکوکی تفاوت در توزیع ضایعات دهانی و همچنین ضایعات پوستی است که در بیماری دست و پا و دهان درگیری پوستی داریم ولی در هرپانژین ضایعات پوستی نداریم. تفاوت بیماری دست، پا و دهان با اریتم مولتی فرم مینور، شکل ضایعات است که در بیماری دست، پا و دهان بصورت تاول های کوچک بیضی شکل و خاکستری رنگ است ولی در اریتم مولتی فرم، ضایعات تارگتوئید (به شکل هدف) هستند.

پیشگیری از بیماری، با اجتناب از تماس با افراد مبتلا و بهداشت فردی خوب میسر می باشد.

درمان:

این بیماری درمان اختصاصی ندارد و تنها نیاز به درمان های مراقبتی دارد.
برای کنترل تب و گلودرد از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی و استامینوفن استفاده میشود.
شدت بیماری و عوارض آن در بزرگسالان بیشتر از بچه ها می باشد و گاهی نیاز به مراقبت و تحت نظر گرفتن بیمار است.
گزارشاتی از درمان با آسیکلوویر وجود دارد.
در بیماران دچار ضعف ایمنی درمان با IVIG موثر گزارش شده است.
عود بیماری نادر است.

منبع: دکتر مریم هاشمی متخصص پوست، مو و زیبایی