استروئیدهای موضعی  (Topical Stroids)

استروئیدها یا گلوکوکورتیکوئیدهای موضعی، دسته ای از داروهای ضدالتهاب هستند که خط اصلی درمان ضایعات التهابی پوست و مخاط می باشند.

فرم های مختلفی از ترکیبات استروئیدی در بازار درمانی موجود است که شامل پماد، کرم، لوسیون، ژل و اسپری می باشد.

این ترکیبات خواص درمانی متعددی دارند:

1) خواص ضدالتهابی (Anti inflammatory)

2) مهار و تضعیف سیستم ایمنی (Immuno suppressive)

3) ضد تکثیر سلولی (Anti proliferative)

4) تنگ کننده عروقی (vaso constrictive)

قدرت اثر استروییدهای موضعی متفاوت بوده و بستگی به عوامل متعددی دارد:

  • مولکول اختصاصی دارو
  • مقدار دارویی که به بافت ها می رسد
  • میزان جذب دارو از طریق پوست و مخاط
  • فرمولاسیون دارو
  • استفاده از پانسمان بسته (occlusion) در زمان مصرف دارو

جذب دارو در نواحی مختلف پوست متفاوت می باشد:

بیشترین میزان جذب دارو در نواحی پلک ها، تناسلی و چین های زیربغل و کشاله ران می باشد؛ برای همین بایستی از استروئیدهای ضعیف تا متوسط در این نواحی استفاده شود و کمترین میزان جذب دارو در نواحی کف دست و پا بخصوص در پاشنه پا می باشد و قوی ترین انواع دارو بایستی در این نواحی استفاده شود.

فرمولاسیون دارو نیز متفاوت است:

پماد، کرم، ژل، لوسیون و اسپری

1_ پماد: برای نواحی خشک و بدون مو استفاده می شوند. در نواحی با ضخامت بالای پوست مانند کف دست و پا نیز این فرآورده ها مناسب تر هستند. در این ترکیبات ماده محافظ دارو (Preservative) استفاده نمی شود و این پمادها حساسیت تماسی و آلرژیک کمتری ایجاد می کنند.

2_ کرم: این ترکیبات برای نواحی صورت و در مناطی که چرب بودن پمادها موجب ناراحتی بیماران می شود مانند نواحی چین دار، استفاده می شود.

3_ لوسیون و ژل: از این ترکیبات بیشتر در نواحی مودار استفاده می شود. این ترکیبات خاصیت قابض و خشک کننده داشته و در نواحی مرطوب نیز کاربرد مناسب دارند.

4_ اسپری و محلول: بطور عمده در نواحی مخاطی مانند حفره دهان و تناسلی و مخاط بینی مورد استفاده قرار می گیرند.

 

بر اساس خاصیت تنگ کننده عروقی، قدرت این ترکیبات سنجیده می شود:

1- استروئید ضعیف (mild stroid): قدرت اثر این دسته معادل یک در نظر گرفته می شود و مابقی ترکیبات با این معیار سنجیده می شوند. هیدروکورتیزون در این دسته قرار می گیرد.

2- استروئید متوسط (moderate potency): 2 تا 25 برابر قوی تر از هیدروکورتیرون می باشند. تریامسینولون در این دسته قرار می گیرد.

3- استروئید قوی (potent): 100 تا 150 برابر قوی از هیدروکورتیزون می باشند. بتامتازون والرات، بتامتازون دی پروپیونات، دی فلوکورتولون، فلوئوسینولون و مومتازون در این دسته قرار می گیرند.

4- استروئید خیلی قوی (super potent): 600 برابر قوی تر از هیدروکورتیزون می باشند. کلوبتازول پروپیونات در این دسته قرار می گیرد.

میزان مصرف استروئیدها بستگی به نظر پزشک داشته و از یک تا چند بار در روز قابل استفاده می باشند.

عوارض جانبی:

  • در صورتیکه از ترکیبات مناسب و میزان صحیح دارو استفاده شود، عوارض ناشایع می باشد.
  • در مواردی که دارو بصورت پانسمان بسته (occlusion) استفاده شود، میزان عوارض بیشتر خواهد بود.
  • در صورتیکه از ترکیبات استروئیدی در پوست های خشک استفاده شود، احساس گزگز پوست در زمان مصرف دارو ایجاد می شود و بهتر است نیم ساعت قبل از مصرف استروئید، یک چرب کننده (امولیانت) روی پوست ضایعه استفاده گردد.

عوارض شایع:

  • نازک شدن و آتروفی پوست
  • ایجاد استریا یا ترک های پوستی خصوصا در نواحی چین دار بدن
  • گشادی مویرگ های سطح پوست (تلانژکتازی)
  • خونریزی زیر پوست
  • افزایش موهای کرکی (هیپرتریکوز)
  • مستعد شدن به عفونت های پوستی: زردزخم، تبخال، قارچ های پوستی و مولوسکوم
  • تشدید آکنه
  • ایجاد آکنه روزاسه وابسته به استروئید
  • التهاب ریشه مو (فولیکولیت)
  • اگزمای دوردهان (درماتیت پری ارال)
  • تشدید پسوریازیس و ایجاد پسوریازیس پوسچولر(چرکی) خصوصا با استروئید های قوی و فوق قوی

عوارض چشمی: اگزمای دورچشم، آب مروارید و آب سیاه (گلوکوم)

 

درصورتیکه استروئید ها بمدت طولانی و در سطح وسیع مورد استفاده قرار بگیرند ممکن است سندرم کوشینگ ایجاد شود.

مصرف دارو در حاملگی و شیردهی مجاز و بی خطر می باشد ولی بهتر است از ترکیبات با قدرت کم و ضعیف تر در حاملگی استفاده شود.

نکته: متاسفانه در برخی از فرآورده های آرایشی موجود در بازار زیبایی که نظارتی بر آنها نیست، گاهی ازترکیبات استروییدی استفاده شده است و بدنبال استفاده از این مواد آرایشی عوارض پوستی ایجاد می شود.