سالک   Leishmaniasis

سالک عفونت مزمن انسانی و برخی گونه های حیوانی محسوب می شود که توسط تک یاخته ای به نام لشمانیا ایجاد می شود.

نحوه انتقال بیماری:

انتقال بیماری توسط گزش پشه خاکی ایجاد می شود . پشه خاكی ماده, خونخوار است و از بدن انسان و بعضی از حيوانات تغذيه می كند. 

گونه سگ (بیشتر در نوع شهری) و جوندگان (بیشتر در نوع روستایی) مخزن اصلی سالک هستند و انتقال به انسان از طریق گزش پشه خاکی صورت می گیرد در نوع شهری گاه انتقال انسان به انسان هم گزارش شده است.

انواع سالک:

چهار فرم اصلی دارد که عبارتند از:  پوستی، پوستی مخاطی، پوستی گسترده  و نوع احشایی

در کشورمان ایران و برخی کشورها مثل سوریه ، عربستان ، افغانستان و برزیل نوع اول یعنی پوستی عمده ترین نوع بیماری را تشکیل می دهد وتا 90 درصد موارد سالک پوستی در این کشورها دیده می شود. ایران جزء کشورهایی است که شیوع سالک در آن بالا ميباشد به طوری که جزء 7 کشور اول دنیا از نظر شیوع این بیماری به شمار مي آید و طبق آمارهای موجود  سالیانه حدود 30-19 هزارنفر مبتلا به سالک از ایران گزارش می شود. بالاترين ميزان بروز بيماری در كشور در استانهايی نظير خوزســتان ، بوشــهر، خراســان، یزد، فــارس، ايــلام، و اصفهان گزارش می شود.

لشمانیای پوستی به دو شکل دیده می شود:

1)ليشمانيوز جلدی شهری (سالك جلدي شهری يا خشك ) که اغلب سیر مزمن تری دارد.

2)ليشمانيوز جلدی روستايی (سالك جلدی روستايی يا مرطوب ) که اغلب سیر سریع و خفیف تر دارد.

 بطورعمده در خاورمیانه لشمانیا ماژور در مناطق روستایی و لشمانیا تروپیکا در مناطق شهری اندمیک است.

سن شیوع : در هر سن و جنسی دیده می شود ولی بیشترین سن در این بیماری بین 40-20 سال است و در دنیای قدیم بیشتر در کودکان دیده می شود.

علایم بالینی:

زمان بروز عفونت تا ایجاد علایم بالینی بسته به نوع گونه متفاوت است  و ممکن است از چند هفته تا دو ماه طول بکشد ولی هر دو نوع با یک برجستگی کوچک روی پوست در محل گزش شروع می شود و به تدریج بزرگتر می شود که بعدها می تواند زخمی یا زگیلی شکل هم بشود.

 اغلب نواحی در معرض نیش حشرات درگیر می شوند مثل صورت ، گردن،  بازو و پاها و از نطر تعداد ضایعات ممکن است منفرد یا متعدد باشند و گاه در مسیر عروق لنفاوی گسترش خطی نیز پیدا می کنند.

بطور معمول ضایعات حاد در عرض چند ماه به صورت خودبخود و با به جا گذاشتن اسکار(بافت مرده) بهبود می یابند اما در تعداد کمی نیز بیماری مزمن یا گسترده می شود وسالها طول میکشد.

تشخیص بیماری :

از روش هایی مثل اسمیر تراشه پوستی، بیوپسی و یا آسپیراسیون سوزنی استفاده و از رنگ آمیزی های خاص روی نمونه ها جهت شناسایی این ارگانیسم کمک می گیرند.

کشت در محیط های اختصاصی آزمایشگاهی کمک کننده است.

حساس ترین روش تشخیص استفاده از تست سرولوژیک PCR میباشد ولی معمولا این روش بطور عمده در دسترس نمیباشد. 

درمان:

درمان بر حسب گونه ، محل ضایعات، شدت عفونت (سایز و تعداد ضایعات)‌ و فاکتورهای میزبان مثل سن و وضعیت ایمنی درمان متفاوت میباشد

سالک روستایی معمولا طی 2 تا 4 ماه و سالک شهری معمولا طی 6 تا 15 ماه بهبود می یابند.

هدف درمان عبات است از: بهبود سریعتر، کاهش احتمال ایجاد اسکار و جلوگیری از گسترش بیماری 

از درمانهای مورد استفاده رایج استفاده ازتزریق گلوکانتیم داخل ضایعات و یا تزریق عضلانی آن میباشد.

درمانهای دارویی سیستمیک دیگری نیز موجودند.(پنتوستام, آلوپورینول)

 کرایوتراپی (سرما درمانی)  و گرمادرمانی نیز جهت درمان استفاده می شود.

دارو یا واکسن جهت پیشگیری از ابتلا به سالک یافت نشده است ولی بهترین روش پیشگیری, مراقبت از گزش پشه و همچنین حذف مخرن حیوانی مثل رعایت اصول دفع زباله و فاضلاب شهری و روستایی می باشد.

بیشترین ریسک گزش اواخر شب و اوایل صبح است و استفاده از مواد دورکننده حشرات، پشه بند و حفاظ آغشته به مواد دافع حشرات و خوابیدن در مناطق کم خطر نیز برای جلوگیری از گزش می تواند کمک کننده باشد.

منبع : متخصص پوست, مو و زیبایی  دکتر ناهید نیکخواه